The Breadwinner to historia 11-letniej Parvany, dziewczynki dorastającej w Afganistanie, będącym w 2001 roku pod rządami Talibów. Kiedy jej ojciec zostaje bezpodstawnie aresztowany, Parvana przebiera się za chłopca, by wspierać swoją rodzinę. Uparta i nieustraszona, Parvana czerpie siłę z historii opowiadanych jej przez ojca, by wreszcie zaryzykować życiem i dowiedzieć się, czy ten jeszcze żyje.
The Breadwinner to film czarujący i wzruszający, a jednocześnie bardzo aktualny. To inspirująca baśń o tym, jak ogromna moc – uzdrawiająca i jednocząca ludzi – drzemie w opowieściach.
Jedenastoletnia Parvana mieszka z rodziną w jednopokojowym mieszkanku w naznaczonym wojną Kabulu, w Afganistanie, pod rządami Talibów. Dorasta, słuchając opowieści ojca i pomagając mu przy pracy na targowisku, gdzie ten zarabia, zajmując się czytaniem i pisaniem listów.
Pewnego dnia ojciec zostaje aresztowany, co odmienia życie Parvany na zawsze. W świecie, gdzie kobietom nie wolno wyjść z domu bez mężczyzny, jej rodzina zostaje pozbawiona jedynej osoby, która mogła pracować zarobkowo i robić zakupy.
By pomóc rodzinie, Parvana postanawia ściąć włosy i przebrać się za chłopca. Staje się tym samym żywicielem rodziny. I choć ryzykuje, że ktoś ją rozpozna, postanawia znaleźć sposób na ocalenie ojca.
The Breadwinner to cudowna baśń o równouprawnieniu kobiet i potędze wyobraźni w obliczu opresji, a jednocześnie hołd dla kultury, historii i piękna Afganistanu.
Jedenastoletnia Parvana mieszka z rodziną w jednopokojowym mieszkanku w naznaczonym wojną Kabulu, w Afganistanie, pod rządami Talibów. Dorasta, słuchając opowieści ojca i pomagając mu przy pracy na targowisku, gdzie ten zarabia, zajmując się czytaniem i pisaniem listów.
Pewnego dnia ojciec zostaje aresztowany, a życie Parvany zmienia się na zawsze. W rzeczywistości, gdzie kobietom nie wolno wyjść z domu bez mężczyzny, jej rodzina zostaje pozbawiona jedynej osoby, która mogła pracować zarobkowo i robić zakupy.
By pomóc rodzinie, Parvana postanawia ściąć włosy i przebrać się za chłopca. Staje się tym samym żywicielem rodziny. I choć ryzykuje, że ktoś ją rozpozna, Parvana postanawia znaleźć sposób, by ocalić ojca.
Reżyserka Nora Twomey nie zamierzała zrobić filmu z przesłaniem politycznym dotyczącym praw kobiet, lecz przede wszystkim starała się opowiedzieć tę historię tak, jak widziałoby ją dziecko. “Ojciec Parvany jest gawędziarzem i nauczycielem,” mówi Twomey. “Parvana na początku opiera się tej roli, ale czując pustkę pozostałą po ojcu, na swój sposób go zastępuje”.
Na początku filmu Parvana jest dzieckiem, później wyłania się z niej nowa osoba: bierze los we własne ręce, kiedy postanawia ściąć włosy i przebrać się za chłopca, stając się żywicielem rodziny. “Scena porozumienia bez słów między Parvaną a jej siostrą jest w pewnym sensie kluczowa”, mówi Twomey. “Jest między nimi pewne napięcie, ale obie rozumieją, co trzeba zrobić.”
Kiedy Parvana decyduje się ściąć włosy i włożyć ubranie brata, zaznaje swobody, jakiej dotąd nie znała. “Wyjście na wolność było dla niej łatwe” – mówi autorka scenariusza, Anita Doron. “Oznaczało ono zewnętrzną przemianę: krótkie włosy i strój chłopca.” Przebranie Parvany pozwala jej na samorealizację. Dziewczynka wędruje ulicami miasta bez obawy przed napastowaniem, robi zakupy i zawiera nowe znajomości. Mimo niebezpieczeństwa, że zostanie rozpoznana, postanawia dowiedzieć się, dokąd zabrano jej ojca i uratować go.
Historia filmu The Breadwinner rozpoczęła się w momencie, kiedy Anthony Leo i Andrew Rosen z Aircraft Pictures odkryli książkę autorstwa Deborah Ellis i zwrócili się do Paula Younga i Gerry’ego Shirrena z Cartoon Saloon z pomysłem, by wspólnie wyprodukować jej animowaną adaptację. Książkę zabrali ze sobą do Irlandii, gdzie reżyser The Breadwinner, Nora Twomey, natychmiast się w tę lekturę wciągnęła. “Przeczytałam książkę i bardzo współczułam Parvanie”, mówi Twomey. “Uniwersalność tej postaci a rzeczowy język książki… – jest ona, jak sądzę, emocjonalna, choć pisana w sposób bardzo realistyczny i bez dydaktycznego zacięcia. Już samo czytanie o Parvanie stanowiło dla mnie inspirację. Od razu wyobraziłam sobie jak piękny i mądry film stworzę i z kim będę nad nim pracować. The Breadwinner był jednym z tych projektów w mojej karierze, które po prostu chciałam zrealizować.” Kiedy Twomey podjęła decyzję, że nakręci ten film, rozpoczęła ścisłą współpracę przy scenariuszu adaptacji z Anitą Doron.
“W trakcie pierwszej lektury The Breadwinner zapoznawałam się z historią i kulturą Afganistanu po to, by zrozumieć realia, w jakich funkcjonują bohaterowie”, mówi Doron. “Czytałam, analizowałam kulturę ludową, poezję, mitologię, sztukę, muzykę, kuchnię, filozofię, literaturę i całą resztę, do jakiej udało mi się dotrzeć. Uznałam, że aby można było naprawdę pojąć złożone i destruktywne realia, należy odnieść się także do przeszłości.”
By skomplikowana i wielopłaszczyznowa historia Afganistanu stała się częścią tła opowiadanej historii, Doron wplotła w strukturę filmu dodatkowy wątek: opowieść Parvany o Królu Słoniu. “Postanowiłam stworzyć opowieść szkatułkową, dzięki czemu widz lepiej zrozumie specyfikę miejsca i historię Afganistanu”, mówi Doron. “Poprosiłam przyjaciela, stypendystę TED Fellow, Amanullaha Mojadidi, by pracował ze mną i upewnił się, że wszystko, co tworzę, jest wiarygodne. Nora, producenci, Aman i ja bardzo czuwaliśmy nad tym, bym pisała z perspektywy afgańskiej dziewczynki, a nie zachodniej autorki scenariuszy o tej dziewczynce piszącej”.
Kiedy początkowa wersja scenariusza została ukończona, producenci Jon Levin, Mimi Polk Gitlin, Jehane Noujam i Karim Amer poczuli, że jest to projekt, którego potencjał docenić może Angelina Jolie. Na spotkaniu w Los Angeles Jehane i Karim wręczyli jej więc scenariusz wraz z obrazami opracowanymi na początku 2015 roku. Angelina entuzjastycznie zareagowała na materiały i wkrótce potem Nora poleciała na spotkanie z nią, by porozmawiać o filmie i wyzwaniach, jakim sprostać będzie musiała ekipa.
“Na pierwszym spotkaniu z Angeliną miałam wrażenie, że nie jest to początek nowej dyskusji o filmie, ale kontynuacja wszystkich dotychczasowych. Nadawała na tych samych falach, jeśli chodzi o niuanse historii i styl, jakim zamierzałam się posłużyć, doskonale wiedziała do czego zmierzam i jak mi pomóc,” mówi Twomey. “Jej wieloletnie doświadczenie w Afganistanie związane z organizacją edukacji dla dziewcząt przekładały się na jej głębokie zrozumienie problemów, z jakimi boryka się Parvana, złożoności konfliktu i wpływu, jaki wywiera on na dzieci. Jako osoba związana ze światem filmu natomiast potrafiła trafnie określić niuanse postaci i kultury, co ja z kolei mogłam później wpleść w materię filmu”.
“Kiedy Angelina Jolie dołączyła do ekipy, pomagała na wiele sposobów – zwłaszcza w umiejscowieniu zakończenia filmu w szerszym kontekście”, mówi Twomey. “Miałam świadomość, że książka została wydana w 2000 roku i od tego czasu wiele się wydarzyło i zmieniło w naszym, zachodnim, postrzeganiu reszty świata. Chciałam w jakimś stopniu to odzwierciedlić, a Angelina pomagała mi, kiedy starałam się wypracować dla filmu konkretny, wyszukany wydźwięk.
Angelina przyglądała się każdemu krokowi – obejrzała wstępne storyboardy, a potem każdy następny etap tworzenia animacji. Pomagała mi wyłapać podobieństwa i różnice kulturowe między dziećmi dorastającymi w Afganistanie i w innych miejscach na świecie. Pomogła mi zrozumieć to, co uniwersalne i to, co specyficzne. Oglądając film, mamy odczucie, że Paravana nie jest osobą, którą definiuje płeć, a jako widzowie możemy widzieć świat jej oczyma. Składa się na to milion detali, przy pracy nad którymi przewodnictwo Angeliny było bardzo ważne”.
Kiedy scenariusz został dopracowany i produkcja ruszyła, jednym z największych wyzwań, przed którymi stanęła ekipa, było wypracowanie dla tej animacji klarownego stylu. “Pierwszym wyzwaniem było modelowanie,” mówi współzałożyciel i dyrektor generalny Cartoon Saloon, a także producent The Breadwinner, Paul Young. “Wzmocniliśmy tutaj realizm obrazu i wypracowaliśmy punkt widzenia, jakiego jeszcze w naszych filmach nie było”.
Otoczenie Parvany, miasto Kabul w Afganistanie, jest mocno osadzone w realistycznym przedstawieniu, które reżyser Nora Twomey szlifowała wspólnie z dyrektorami artystycznymi, Ciaranem Duffy i Rezą Riahi. “Staraliśmy się uzyskać od naszych afgańskich konsultantów jak najwięcej informacji o tym, jak Kabul wyglądał i jakie sprawiał wrażenie w 2001 roku,” tłumaczy Twomey. “Animacja to bardzo ekspresyjne medium. Jesteśmy w stanie wzmacniać efekt wizualny, bazując na takich określeniach, jak przykładowo “miodowe światło”, stosowanych przez miejscowych w opisie atmosfery poranku w Kabulu. Uczyniliśmy co w naszej mocy, by stworzyć obrazy wiarygodne, a jednocześnie artystycznie ekspresyjne, maksymalnie wykorzystać dostępne nam środki dla dobra dramatycznej historii i sensu tego filmu”.
Styl animacji, który zespół wypracował dla wątku Króla Słonia, to animacja wycinankowa. Był to proces długotrwały, ale jego efekt pozwolił nadać temu światu wyrazistość, która, zdaniem Twomey, był niezbędna dla rozróżnienia dwóch linii fabularnych. “Poszukiwałam takiego stylu animacji, by współgrał on z opowiadaną historią, a jednocześnie zawierał wizualne sygnały, że wychodzimy z realnego świata, jakiego doświadcza Parvana w Kabulu, do świata jej wyobraźni,” mówi Twomey. “Sprowadziliśmy animatora wycinanek, Janis Aussel, która potrafi wyciąć każdy szczególik, i z Rezą pracowaliśmy nad modelowaniem postaci. Reza je rysował, Janis wycinała i oddawała mu, po czym on znów rysował… Metodą prób i błędów wypracowaliśmy taki wygląd tego świata, jaki uznać mogliśmy za doskonały”.
Oryginalna muzyka filmowa, skomponowana i wyprodukowana przez Mychaela Danna i Jeffa Danna, pomogła zbudować kontekst kulturowy historii, a także zróżnicować estetykę świata realnego i świata opowieści. “Idea dwóch równoległych historii była jedną z pierwszych rzeczy, którą kierowaliśmy się, pracując nad aranżacją”, mówi Jeff Danna. “Zimny, surowy, wrogi świat codzienności był dla nas oczywistością od początku, więcej czasu natomiast zajęło nam poszukiwanie brzmień właściwych światowi opowieści. Sposób, w jaki został on ożywiony, nasunął nam skojarzenie z piękną, wprawioną w ruch sztuką ludową. Postanowiliśmy stworzyć dla niego żywą, barwną ekspresję muzyczną, w odróżnieniu od raczej drapieżnych dźwięków ze świata realnego”.
By znaleźć odpowiednie brzmienia, bracia Danna zaczęli od szukania afgańskich muzyków i poznawania afgańskich instrumentów. “Ważne, by robiąc film, poprzez muzykę odnieść się do kultury, z której dana historia się wywodzi”, mówi Mychael Danna. “Dla nas oznaczało to tyle, że należy zaprosić do współpracy afgańskich muzyków i skorzystać z afgańskich instrumentów, a także lepiej poznać ich świat. Nawiązaliśmy kontakt z Afghan National Institute of Music, niesamowitą szkołą założoną za rządów Talibów, którzy zakazali muzyki instrumentalnej. Szkoła ta ma odwagę nie tylko uczyć muzyki, ale też edukować chłopców i dziewczynki. Jej dyrektor, Dr Ahmad Sarmast, skontaktował nas z afgańskimi muzykami i miejscowym dziewczęcym chórem. Rozważaliśmy podróż do Kabulu i realizację nagrań na miejscu, ostatecznie jednak, ze względu na niepewną sytuację w zakresie bezpieczeństwa w tamtym momencie, nagrania zrealizowaliśmy zdalnie”.
Kiedy już znaleźli się muzycy, kolejnym krokiem było zestawienie afgańskich wpływów muzycznych z tradycyjnym brzmieniem zachodniej orkiestry. Dźwięki afgańskich instrumentów, rababu i tuli, zostały nałożone na orkiestrowy podkład tak, by powstał dźwiękowy miraż między Wschodem a Zachodem.
Oprócz muzycznego skontrastowania świata opowieści i realnego świata, należało też położyć nacisk na zróżnicowanie ich odgłosów. Miał się tym zająć montażysta efektów dźwiękowych J.R. Fountain. Należało nadać Kabulowi brzmienie hałaśliwe i dynamiczne, a światowi opowieści – barwne, fantastyczne. “W świecie rzeczywistym dziewczynka często przytłoczona jest przez świat męski”, mówi Fountain. “To było istotne – zebrać głosy tłumu, w którego skład wchodzili tylko mężczyźni – to dodało sytuacji Parvany ciężaru. W świecie opowieści natomiast wszystko to brzmi nieco inaczej, bo jest to świat fantazji Parvany. Dał on nam dużo więcej swobody w kwestii dźwiękowych barw, pozwalając nawet na odrobinę zabawy i komediowych akcentów, oczywiście bez popadania w kreskówkową przesadę”.
Kolejnym wielkim wyzwaniem związanym z dźwiękiem było wypracowanie przejścia między dwiema rzeczywistościami pod koniec filmu. “Nora poprosiła, byśmy zachowali sztywny podział między światem opowieści a światem realnym, nam jednak zależało na tym, by pod koniec filmu te dwa światy zaczęły się przenikać”, mówi Fountain. “Wątki przeplatają się między światem opowieści Parvany a rzeczywistością, a do punktów kulminacyjnych dochodzimy mniej-więcej w tym samym czasie. By stworzyć połączenie, użyliśmy dźwięków samolotu i jęku. Szczęśliwym zbiegiem okoliczności jedna z sekwencji w świecie opowieści zaczyna się obrazem czerwonych chmur, zaraz po sekwencji wojennej, łatwo więc było nałożyć na siebie odgłosy, spajając je w dźwięk właściwy dla spotkania tych dwóch historii.”
Jako współzałożycielka i dyrektor kreatywny Cartoon Saloon, Nora Twomey nadzoruje rozwój całego zestawu produkcji wytwórni, takich jak Puf n Rock, wykupionego przez Netflix serialu dla dzieci w wieku przedszkolnym, do którego głos podkłada Chris O’Dowd. Nora wyreżyserowała wielokrotnie nagradzane filmy krótkometrażowe From Darkness- i Cúilín Dualach (Back-wards Boy), współreżyserowała też nominowany do Oscara film pełnometrażowy Cartoon Saloon The Secret of Kells. W charakterze Head of Story czuwała nad drugim filmem pełnometrażowym wytwórni, Song of the Sea, nominowanego do Oscara w kategorii najlepszy pełnometrażowy film animowany.
The Breadwinner, adaptacja bestsellerowej powieści dla dzieci i młodzieży Deborah Ellis, stanowi jej debiut w roli samodzielnego reżysera filmu fabularnego. Scenariusz filmu został napisany przez Anitę Doron, a w gronie producenckim znalazła się Angelina Jolie. Premiera filmu miała miejsce na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Toronto we wrześniu 2017 roku, po czym jesienią odbywały się projekcje w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie.
2017 The Breadwinner (film pełnometrażowy, reżyser)
2015 Puf n Rock (serial TV, producent)
2014 Song of the Sea (film pełnometrażowy, Head of Story)
2009 The Secret of Kells (film fabularny, współreżyser)
2004 Cúilín Dualach (Backwards Boy) (film krótkometrażowy, reżyser)
2002 From Darkness (film krótkometrażowy, reżyser)
